Of we dat nu wenselijk vinden of niet, drones zijn er nu eenmaal. Peter-Paul Verbeek onderzoekt – in samenwerking met de bedrijven UAV international en Clear Flight Solutions - in zijn project hoe we er verantwoord mee kunnen omgaan.

'Drones zijn heel interessante voorwerpen,' vertelt Verbeek, hoogleraar  Filosofie van mens en techniek aan de Universiteit Twente . 'Ze opereren niet autonoom, maar worden bestuurd door mensen die zich op afstand bevinden. Daar komen nieuwe ethische en juridische kwesties bij kijken. Wie is er bijvoorbeeld verantwoordelijk als een drone op basis van metingen ter plaatse onterecht besluit dat een brand is gedoofd? Is dat degene die de camera heeft gemaakt, de bestuurder van de drone, of de brandweercommandant die de beelden beoordeelt?'

Aanpak

De rode draad in het project is het voorzorgsbeginsel: je moet vooruit kijken en alvast op de mogelijke scenario’s inspelen, legt Verbeek uit. 'We proberen in kaart te brengen hoe handelingen nu de toekomst zullen beïnvloeden, en wat dat betekent voor ethische kaders en wetgeving.  Op dit moment is er veel onrust over drones in de maatschappij. Ontwerpers van drones moeten daar zoveel mogelijk op anticiperen.

Om alle vragen die leven rondom drones op tafel te krijgen, houdt de onderzoeksgroep van Verbeek interviews met een brede kring van deelnemende partijen aan het onderzoek. Dat varieert van drone-bouwers tot aan gebruikers als de politie en de brandweer. Daarnaast hebben ze een meta-analyse uitgevoerd van alle artikelen die tot nu toe zijn verschenen over de ethische en maatschappelijke aspecten van drones. 'Daarin zie je dat vrijwel al het onderzoek zich tot nu toe heeft gericht op militaire drones. In ons project richten wij ons expliciet meer op gewone drones, waar nauwelijks nog over is nagedacht.'

Gereedschapskist voor ontwerpers

Vervolgens denken de onderzoekers een aantal praktijken door, zoals toepassingen in het werk van brandweer en politie, maar ook het geval van de commercieel beschikbare speelgoed drone. Hoe hebben deze invloed op ons werk, milieu, sociale leven? Al deze resultaten worden samengebracht in een concrete gereedschapskist. ‘Een van de tools is een workshop voor ontwerpers,' blikt Verbeek vooruit. 'Hoe beïnvloedt hun ontwerp waarden als autonomie of privacy? En als ze daar negatieve aspecten zien ontstaan, hoe kunnen ze die het hoofd bieden? Weten mensen bijvoorbeeld dat er een camera boven hun tuin zweeft, en zijn ze zich ervan bewust dat ze kunnen worden gefilmd? Weten ze wat het doel van die beelden is? En hoe weten ze zeker dat de verzamelde data alleen voor dat doel worden gebruikt?'

Aanpassing wet- en regelgeving

Zo'n workshop moet echter niet alleen bruikbaar zijn voor ontwerpers, maar ook bijvoorbeeld voor beleidsmakers en juristen om met wet- en regelgeving te kunnen anticiperen op huidige en toekomstige mogelijkheden van drones. 'Neem robotvogels, dat zijn drones die vogels van vliegvelden verjagen. Als je die gaat inzetten, ontdek je dat er geen wetgeving bestaat voor burgers en bedrijven als het gaat om toegang tot het luchtruim. De komst van drones zorgt ervoor dat het luchtruim een openbare ruimte wordt, waarvoor we nieuwe regels zullen moeten vaststellen.'

Designlab

Het onderzoek heeft een basis in het Designlab van de Universiteit Twente. Een eigen laboratorium voor multidisciplinair onderzoek dat wetenschappelijke kennis en inzichten verbindt via het design verbindt met maatschappelijke uitdagingen. Verbeek, co-directeur van het designlab: ‘Door deze inbedding kan theoretische reflectie direct worden vertaald in ontwerpprocessen’.

Zie voor een presentatie over het project (in het Engels): https://www.youtube.com/watch?v=ntloW1AD5Co