Steeds meer bedrijven zien brood in het ontwikkelen van producten specifiek voor ontwikkelingslanden. Winst behalen én armoede bestrijden is het aantrekkelijke perspectief. De realiteit blijkt echter weerbarstiger. Veel producten slagen niet of dragen weinig bij aan welzijn. Dit project leidde tot een methode (de Opportunity Detection Kit) waarmee ontwerpers beter inzicht krijgen in de lokale context en de aspiraties die mensen hebben voor hun leven.

Om goed te begrijpen wat armoede, ontwikkeling en welzijn eigenlijk inhouden, gingen de onderzoekers uit van de ‘capability’ benadering, die weerspiegelt wat mensen daadwerkelijk in staat zijn om te doen en te zijn in hun leven. Denk bijvoorbeeld aan gezond zijn, onderwijs genieten, kunst en muziek maken, reizen, of onderdeel zijn van een sociale gemeenschap. Dit helpt ontwerpers om verder te kijken dan de directe interactie van de gebruiker met het te ontwerpen product of dienst. Wat daaraan ontbreekt is aandacht voor de bredere toepassingscontext en inzicht in het leven van mensen en hun wensen voor de toekomst. Dan loop je het risico op ongebruikte producten zoals die wc’s en waterpompen: producten waar lokale mensen niet echt baat bij hadden en die uiteindelijk niet tot duurzame veranderingen leidden.

Ontwerpen onder tijdsdruk

Een belangrijke overweging in het project was dat een ontwerper altijd werkt onder druk van beperkingen in budget en tijd. De door de onderzoekers ontwikkelde vier-stappen-aanpak (‘Capability Driven Design’) en de daarbij behorende ‘gereedschapskist’ (de ‘Opportunity Detection Kit’) helpen de ontwerper om in korte tijd een goed beeld te krijgen van het leven van potentiële gebruikers. Daarbij is er aandacht voor de bredere toepassingscontext en de aspiraties die mensen voor hun eigen toekomst hebben. Onderdeel van de gereedschapskist zijn onder meer:

• Een sheet met een tijdslijn om te inventariseren hoe een reguliere dag er uit ziet voor gebruikers;
• Kaarten met afbeeldingen (pictogrammen) om het gesprek over verschillende ‘capability’ dimensies op gang te brengen – bijvoorbeeld ‘mobiliteit’ en ‘huisvesting en leefomgeving’;
• Een visueel hulpmiddel om de gebruiker te laten afwegen wat het relatieve belang van verschillende ‘capabilities’ en persoonlijke aspiraties is.

Weloverwogen ontwerpbeslissingen

Een eerdere versie van de aanpak (inclusief ‘gereedschapskist’) werd getest en verder verbeterd door acht ontwerpteams die de aanpak toepasten in verschillende landen en door experts te raadplegen. De onderzoekers stelden vast dat de ‘Opportunity Detection Kit’ tot verschillende suggesties voor een beter ontwerp leidt en helpt bij het maken van weloverwogen ontwerpbeslissingen.”

Een voorbeeld is de opdracht voor het ontwerpen van een luier voor verstandelijk beperkte kinderen in Bangladesh. Dit resulteerde dankzij de aanpak in een ander ontwerp, namelijk een luierbroekje waar een ‘inlay’ in geplaatst kan worden. De reden is dat een luier voor te veel schaamte zorgt. Bovendien werd de goedkope bevestiging met touwtjes vervangen door een duurdere oplossing met klittenband, omdat het broekje vooral snel te wisselen moest zijn en dat belangrijker bleek dan de kosten.

Nederland

Toen het onderzoeksproject in 2009 van start ging, was de toepassing van de ‘capability’ benadering op technologie en productontwerp nog grotendeels onontgonnen terrein. Inmiddels zijn ook anderen er wereldwijd mee bezig, mede aangespoord door dit project. In Nederland is bijvoorbeeld TNO met de ‘capability’ benadering aan de slag gegaan ten behoeve van welzijnsgerichte ontwerpprojecten.

Dat kunnen overigens ook projecten zijn die zich richten op de Nederlandse samenleving – de toepasbaarheid van de ‘capability’ benadering is niet beperkt tot het globale zuiden. Andere onderzoekers hebben de ‘capability’ benadering inmiddels bijvoorbeeld gebruikt om te reflecteren op de inzet van robots in de Westerse gezondheidszorg.

Waardevolle ‘capabilities’

De ‘capability’ benadering is ontwikkeld door de filosofe Martha Nussbaum en econoom Amartya Sen.

Het creëren van deze capabilities (bijvoorbeeld om nieuwe dingen te kunnen leren) vraagt om aandacht voor een goede match tussen externe omstandigheden (bijvoorbeeld de beschikbaarheid van een publieke bibliotheek) en interne capaciteiten (bijvoorbeeld kunnen lezen).

Meer over de ‘capability’ benadering en de toepassing op technologie valt te lezen in het uit het project voortgekomen boek Technology and Human Development.

Official project title: