Het gericht aanpassen van genen biedt veel mogelijkheden om maatschappelijke uitdagingen in de dierenfokkerij aan te pakken, maar alleen als de ontwikkeling van de technologie met maatschappelijke belangen en waarden verenigbaar is. Dit project ontwikkelt een Maatschappelijk verantwoord innoveren benadering waarmee de ontwikkeling van deze technologie en beslissingsprocessen van wetenschappers, fokkerijen en beleidsmakers begeleid kunnen worden.

“Genome-editing” is een nieuwe techniek waarmee gerichte aanpassingen (in de vorm van toevoegingen, verwijderingen en modificaties) gemaakt kunnen worden in het volledige genetische materiaal van een organisme – het genoom. Het debat over het aanpassen van genen bij dieren die gefokt worden met het oog op voedselproductie is minder ontwikkeld dan het debat over het gebruik van deze techniek ten behoeve van menselijke gezondheid en planten voor consumptie. De mogelijke toepassingen van deze techniek in de context van dieren zijn echter zeer divers. Er zijn toepassingen die een verhoogde productie beloven (bijvoorbeeld kippen die alleen vrouwelijk nageslacht voortbrengen voor het leggen van eieren), toepassingen die de gezondheid en het welzijn van dieren verbeteren (zoals koeien zonder hoorns die niet het pijnlijke proces van onthoorning hoeven te doorstaan) en toepassingen om dieren resistent te maken tegen ziektes (zoals varkens die resistent zijn tegen de Afrikaanse varkenspest).

Hoewel het aanpassen van genen bij dieren die omwille van voedselproductie gefokt worden voordelen kan bieden, roept het ook belangrijke ethische en maatschappelijke vragen op, niet in de laatste plaats vanwege de impact op dieren en omdat voedsel een diepgaande maatschappelijke en culturele betekenis heeft. Dit roept de vraag op of en (zo ja) onder welke voorwaarden de technologie op verantwoorde en acceptabele wijze in de maatschappij kan worden ingebed.

Dit onderzoek behandelt kwesties die betrekking hebben op, bijvoorbeeld, risico en veiligheid, dierenwelzijn, politieke economie, rechtvaardigheid, instrumentalisering, natuurlijkheid, vertrouwen en hubris (menselijke overmoed). De onderzoekers analyseren welke rol potentiële risico’s, onbedoelde consequenties en onzekerheid spelen in de ethische evaluatie van het aanpassen van genen van dieren. Daarnaast reflecteren ze op het gebruik van deze technologie in de context van een veranderende kijk op de morele status van dieren en beschouwen ze het ethische onderscheid tussen dieren en mensen. Doordat dit soort ethische en maatschappelijke kwesties al in deze fase van de ontwikkeling van de technologie worden opgepakt, kan mogelijk worden voorkomen dat er soortgelijke controverses en impasses plaatsvinden als in discussies rondom het aanpassen van genen bij mensen en planten.

Het doel van het project is om een algemeen afwegingskader te ontwikkelen waarmee het gericht veranderen van genen bij dieren in verschillende contexten geëvalueerd kan worden. Het is de bedoeling dat het beoordelingskader rekening houdt met de belangen van bijvoorbeeld de European Forum of Farm Animal Breeders, maar ook met die van NGO’s, bedrijven, boeren en overheden.

Sociale wetenschappers, ethici, dierwetenschappers, moleculair biologen, toxicologen en dierfokkerijen werken samen om ethische en maatschappelijke zorgen te begrijpen, te voorzien, te doordenken en te beantwoorden. Het is van essentieel belang om in kaart te brengen onder welke voorwaarden de technologie om genen van dieren aan te passen op een verantwoorde wijze ingebed zou kunnen worden in de maatschappij (als dat al mogelijk is).

Dit NWO-MVI onderzoeksproject is gekoppeld aan het ‘Bouwstenen van leven’ project ‘Unravelling the functional dynamics between the human gut microbiome and intestinal inflammatory responses’ dat onder leiding staat van dr. ir. Hans Bouwmeester, Wageningen University & Research. De discussie rondom het aanpassen van genen bij mensen is verder ontwikkeld en een vergelijking tussen de toepassing van deze techniek op mensen en op dieren kan daardoor helderheid bieden en tot interessante inzichten leiden.